شعر فارسی دختر حسام‌الدّین سالار در وصف عزالدین کیکاووس پادشاه سلجوقیان روم

حُسامُ‌الدّینْ سالار، علی بن فضل‌الله، ریاضی‌دان و اخترشناس و فیلسوف ایرانی سدۀ ۵ قمری / ۱۱ میلادی بود که در شمال‌غرب ایران در شهر موصل در روزگار پادشاهان سلجوقی می‌زیست. او را دختری بود که به زبان فارسی شعر می‌سرود چنانکه شعری را به زبان فارسی در قالب ترکیب‌بند سرود و به دربار عزالدین کیکاووس پادشاه سلجوقیان روم فرستاد. ابن ‌بی‌بی اديب‌ و تاريخ‌نگار ايرانی‌ در کتاب تاریخ خود «الاوامر العلائية فی‌ الامور العلائية» چنین می‌نویسد که کیکاووس نیز در برابر چنین شعر ارزنده‌ای بر هر بیت، صد دینار سرخ صله داد و در مجموع برای ۷۲ بیت، هفت‌هزار و دویست دینار راهی موصل نزد دختر حسام‌الدّین سالار کرد و افزون بر آن، پیک را نیز دوهزار دینار و نیز خلعت و سوار داد.

بخشی از شعر این دختر که نام او فقط به‌عنوان دختر حسام‌الدّین سالار در تاریخ ثبت شده است:

تا طرۀ آن طرۀ طرار برآمد

بس آه کزین سینۀ غم‌خوار برآمد

در عشق هر آن‌کس که بدین کوی فروشد

جانش به غم و حسرت و تیمار برآمد

خوبان جهان را همه بازار شکستند

آن روز که او مست به بازار برآمد

شمشاد خجل شد چو ز بستان زمانه

آن قامت چون سرو سمن زار برآمد

شد عارضِ زیباش گل باغ لطافت

کان سوسن نورسته ز گلزار برآمد

ای چرخ مکن قصد به خون ریختن خلق

زیرا که به یک غمزۀ او کار برآمد

ای ماه کنون دمدمۀ حسن تو بنشست

چون کوکبۀ شاه جهاندار برآمد

شاهی به لطافت چو دم عیسی جانبخش

جمشید دوم شاه جوان‌بخت جهان‌بخش

زبان فارسی در دربار شاهان سلجوقی روم رایج بود چنانکه برخی از شاهزادگان سلجوقی خود به سرودن شعر فارسی روی آوردند یا با یادگیری دستور خط فارسی به خطاطی پرداختند و کتاب‌های نفیس از خود به یادگار گذاشتند.

دلبستگی پادشاهان سلجوقی روم همچون قلیچ‌ارسلان دوم و سلطان سلیمان‌شاه دوم و کیخسرو یکم و کیکاووس یکم و کیقباد یکم و … به زبان و ادب فارسی، شاعران و ادیبان و اندیشمندان فارسی‌زبان را به قلمرو و دربار سلجوقیان روم کشید چنانکه شاعرانی فارسی‌زبان همچون حبیش‌بن ابراهیم تفلیسی و نظامی گنجوی و ظهیرالدین فاریابی جایگاه ادب و زبان فارسی را در دربار سلجوقیان روم به اوج رساندند.

آرامگاه عزالدین کیکاووس پادشاه سلجوقیان روم