تعامل هرچه بیشتر ایران و تاجیکستان برای گسترش زبان فارسی

رایزن فرهنگی تاجیکستان در ایران گفت: ایران و تاجیکستان به عنوان دو کشوری که فارسی در آن جایگاه ویژه دارد باید جهانی فرهنگی تشکیل دهند و در تبلیغ زبان و چاپ آثار مفاخر ادبی دو کشور به زبان فارسی تلاش کنند.

مظفر محمدی درباره جایگاه زبان فارسی در تاجیکستان از گذشته تا امروز گفت: در تاجیکستان فقط زبان فارسی تاجیکی جایگاه دارد، البته به دلیل اینکه در گذشته با شوروی یکی بودیم زبان روسی هم در تاجیکستان مورد توجه است. زبان رسمی تاجیکستان، تاجیکی است که همان فارسی است که در افغانستان دری، در ایران فارسی و در تاجیکستان تاجیکی نامیده می‌شود. تمام آثار ادیبان کلاسیک، شاعران و نویسندگان در تاجیکستان به خط سیریلیک چاپ شده‌اند و امروز نویسندگان و اهالی ادب تاجیکستان از جمله صدرالدین عینی، جلال اکرامی و فاتح نیازی توانسته‌اند به شهرت جهانی دست یابند.

وی با تأکید بر نزدیکی زبان فارسی و تاجیکی ادامه داد: استاد میرزا ترسون‌زاده از بزرگترین شاعران تاجیکستان بود که حدود ۳۰ سال رئیس اتحادیه نویسندگان بود و مجله‌ای هم به سردبیری او چاپ می‌شد که به زبان فارسی بود. مردم تاجیک با ادبیات نیاکان و ادبیات هزار ساله ایران و تاجیکستان بسیار خوب آشنا هستند و بسیار کتاب‌خوان هستند. به عنوان نمونه آثار رودکی، فردوسی و سعدی ده‌ها بار چاپ شده‌اند که در جمعیت ده میلیونی تاجیکستان این عدد بزرگی است. جایگاه حافظ در تاجیکستان خیلی بالاست و همانند یک شاعر ملی ما محسوب می‌شود تا آنجا که حتی رسمی داریم که به هنگام تولد نوزاد زیر سر او دیوان حافظ می‌گذاریم.

رایزن فرهنگی تاجیکستان در ایران همچنین به تدریس زبان و خط فارسی در مدارس و دانشگاه‌های این کشور اشاره کرد و گفت: در دانشگاه‌های تاجیکستان درسی به نام خط نیاکان داریم که دانشجویان با خط فارسی آشنا شوند. من در دانشگاه ملی تاجیکستان رشته عربی و فارسی خواندم و سال‌ها در دانشگاه کولاب تدریس کرده‌ام.

وی که سابقه فعالیت پژوهشی در حوزه ادبیات فارسی و ارتباط اشعار حافظ با قرآن و به طور ویژه در زمینه شاهنامه را دارد، توضیح داد: عنوان پایان‌نامه دکترای من «بررسی مسائل تناسب حقیقت تاریخی و تخیل ادبی در بخش تاریخی شاهنامه فردوسی» است که در آن به قیاس بازتاب روزگار شاهان ساسانی در شاهنامه فردوسی، تاریخ‌نامه‌های عربی و غربی، بازتاب تاریخ در شاهنامه، نظریه ادبی شاه آرمانی در بخش تاریخی شاهنامه، افزوده‌های ادبی فردوسی، موتیف‌های میتولوژی و افسانه‌ای و داستان‌های اخلاقی و اندرزها پرداخته‌ام.

این دیپلمات شاهنامه‌پژوه تأکید کرد: واقعیت تاریخی در شاهنامه به گونه داستانی پدید آمده است. فردوسی بسیار کوشش کرده تا صورت تاریخ را تا جایی که امکان دارد بر جا نگه دارد اما سرمایه اساسی او در این کار تخیل و هدف اصلی وی آفریدن حماسه ملی بود. بخش تاریخی شاهنامه در برابر بخش‌های دیگر ارزش بلند هنری دارد و جزو مهمترین بخش‌های آن است.

رایزن فرهنگی تاجیکستان در ایران درباره شاهنامه و به طور خاص واقعی بودن رستم گفت: قصد دارم در حوزه خاستگاه داستان‌های شاهنامه کارهایی انجام دهم. البته در جوانی، حدود ۳۰ سالگی، در حوزه شاهنامه کار کردم. در سرچشمه‌های پهلوی که چاپ شدند هیچ جایی نام رستم نیامده است. فقط در یکی از برگه‌های سغدی نام رستم آمده است. فردوسی برای جمع‌آوری منابع سفرهای بسیاری انجام داده است. می‌گویند آن زمان نام رستم در خراسان و ماوراءلنهر بسیار معروف بود. فردوسی وقتی این پهلوان را شناخت عاشق او شد و رستم به یکی از قهرمانان مرکزی شاهنامه تبدیل شد و فردوسی تمام افکار و ایده‌آل‌های خودش را از زبان رستم بیان کرد. در ایران قدیم در قسمت شرق ایران و خراسان محیط پهلوانی وجود داشت. رستم نماد مردی پهلوان، ایران‌دوست و محافظ ایران بوده است.

وی ادامه داد: داستان‌های شاهنامه و خاستگاه آنها بسیار جذاب است. شاهنامه بزرگترین و بی‌نظیرترین کتاب است که در دنیا نظیر ندارد. این زیبایی با آن قوانین بسیار سخت شعری با وزن متقارب که دارای تمام صنایع شعری است آن را بی‌همتا کرده است. اگر صدها آکادمی روی آن کار کنند و آموزش دهند و هزاران کتاب در پژوهش شاهنامه تدوین شود باز رازهایی از شاهنامه نگفته باقی خواهد ماند.

محمدی با اشاره به علاقه زیادش به کتاب‌های فارسی گفت: به موضوع شاهنامه و ادبیات کلاسیک بسیار علاقه‌مند هستم. اغلب اهالی تاجیکستان و سیاستمداران این کشور نیز بسیار به کتاب‌های فارسی علاقه دارند و همین انگیزه و دلیلی شد که امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان دستور اجرای طرح اهدای رایگان یک دیوان شاهنامه به خط سیریلیک به هر خانواده تاجیکستان را صادر کند. تاکنون شش چاپ مجزا از شاهنامه در تاجیکستان عرضه شده و شاهنامه اهدایی به خانواده‌های تاجیک بر اساس نسخه تصحیحی خالقی مطلق در ۹ جلد و به خط سیریلیک خواهد بود. بر اساس پیش‌بینی انجام شده این اهدا تا یک سال دیگر در قالب تهیه حدود یک میلیون نسخه با توجه به جمعیت ده میلیون نفری تاجیکستان و پرجمعیت بودن خانواده‌ها انجام می‌شود. تاجیکستان حدود ۲۵ سال پیش هزار سالگی تدوین شاهنامه را در برنامه‌ای بین المللی جشن گرفت و از تمام دنیا شرق‌شناسان دعوت شدند که نماینده ایران در این سمپوزیوم غلامعلی حدادعادل بود.

رایزن فرهنگی تاجیکستان در ایران همچنین با بیان اینکه برطرف‌شدن چالش‌های گسترش زبان فارسی به تعامل هرچه بیشتر دو کشور فارسی‌زبان نیاز دارد، عنوان کرد: چالش‌های بزرگی زبان فارسی را تهدید می‌کند که برای برطرف شدن آنها باید جهانی فرهنگی شکل بگیرد. در گذشته جغرافیای فارسی‌زبان بسیار گسترده بود و ادیبان صرف نظر از اینکه برای کدام قوم و ملتی بودند به زبان فارسی می‌نوشتند به عنوان نمونه نوشته‌های بیدل یا محمد اقبال به زبان فارسی است.

وی افزود: متاسفانه اکنون در پاکستان و هندوستان زبان فارسی تقریباً فراموش شده و در آسیای مرکزی به جز تاجیکستان دیگر زبان فارسی جایگاه اولیه را ندارد. باید ایران و تاجیکستان؛ دو کشوری که فارسی در آن جایگاه ویژه دارد جهانی تشکیل دهند و به عنوان فارسی‌زبانان در تبلیغ زبان و چاپ آثار مفاخر فرهنگی و ادبی دو کشور به زبان فارسی تلاش کنند. در این راستا باید نهادهای مختلف فرهنگی در دو کشور با یکدیگر همکاری کنند. امروز در تاجیکستان نویسندگان خوبی داریم که اگر معرفی و آثارشان در ایران معرفی شود با شمارگان بالا به فروش می‌رسند.

محمدی با تأکید بر ضرورت بسترسازی برای رشد زبان فارسی عنوان کرد: در دو سال گذشته حدود ۵۰ مجموعه شعر شاعران جوان تاجیک در ایران چاپ شد که برخی از آنها خودشان خبر نداشتند. من از ایران تهیه کردم و برایشان ارسال کردم؛ پس کتاب‌های شاعران و نویسندگان ما اینجا مخاطب دارد. در تاجیکستان بنیاد زبان تاجیکی و اتحادیه نویسندگان داریم که کار اساسی آنها رشد زبان فارسی است. همه این‌ها بستر مناسبی است که ما را هم در ایران بشناسند همان گونه که ما شاعران ایران را در تاجیکستان می‌شناسیم، شاعران معاصری چون شهریار، نیما، شاملو، فروغ فرخزاد و پروین اعتصامی در تاجیکستان بسیار شناخته شده هستند و کتاب‌های آنها در هر بار چاپ مجدد، زود به فروش می‌رسند. همچنین رمان‌های محمود دولت آبادی یا آثار صادق هدایت حتی در دانشگاه تدریس می‌شود. شاعران معاصر ما هم به شعر نیمایی علاقه دارند. زبان ما یکی است، دین ما یکی است، فرهنگمان یکی است، فقط خطمان متفاوت است. خط نیز بعد از ورود بلشویک‌ها تغییر کرد. چون آنها اسلام ستیز بودند و اعتقاد داشتند اگر روی خط قبلی بمانیم باز هم مردم به قرآن روی خواهند آورد و به همین دلیل خط ما را به لاتین و بعد به خط سیریلیک تغییر دادند. نمی‌توان به سرعت خط را عوض کرد و برنامه‌ریزی و زمان می‌خواهد.